İSTANBUL – İşçi Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG) bilgilerine nazaran yalnızca 2023-2024 eğitim-öğretim devrinde Mesleksel Eğitim Merkezi (MESEM) kapsamında emekçi olarak çalışan, yaşları 14 ile 17 ortasında değişen 9 çocuk iş cinayetlerinde ömrünü yitirdi. Tekrar 2024’ün birinci 7 ayında MESEM kapsamında olan ya da olmayan işlerde en az 45 çocuk iş cinayetlerinde öldü. 2013’ten bu yana (31 Temmuz 2024’e kadar) resmi kayıtlara yansıyan çocuk personel ölümlerinin sayısı ise 716 olarak gerçekleşti.
MESEM hakkında öğretmen sendikaları, veliler ve çeşitli kitle örgütleri, bir dizi tenkit yapmış, MESEM’in ‘sermayeye ucuz iş gücü yığınağı’ oluşturma maksadı taşıdığını söylemişti. Eğitimin daha nitelikli hale getirilmesi yerine, çocukların okuldan uzaklaştırıldığı bir tertipte, her çocuk emekçi mevtinde bu bahis yine gündeme geldi. Lakin hükümet MESEM uygulamasından vazgeçmedi. Türkiye’de MESEM kapsamında ne kadar çocuk personel çalıştırıldığına dair net bir bilgi bile sunulmuyor. Yalnızca ölen her yeni canla büyüyen bir liste tutulabiliyor!
Milli Eğitim Bakanlığı’nın yönlendirmesiyle gittikleri ağır işlerde can veren bu çocukların kimilerinin vefat haberlerinde isimleri bile geçmiyor. İş kazası istatistiklerine bir ‘sayı’ olarak geçen çocukların yakınlarına ulaştık, onların kıssalarını ve artık asla gerçekleşmeyecek olan hayallerini dinledik.
Buharlı makinelerin seri üretimde kullanılmaya başlanmasıyla birlikte, 19’ncu yüzyılda personeller dayanışma ve yardımlaşma dernekleri kurmaya başlamıştı. Günde 18 saate ulaşan çalışma müddetlerine dayanmak hiç kolay değildi. Daha fazla üretim, işveren için daha fazla kâr demekti. Daha fazla üretim ve ucuz iş gücü ise daha da fazla kâr demekti. Fiyatlar lakin günlük hayatı sürdürebilecek kadardı. Personeller gayretleriyle kuşkusuz, azımsanmayacak kazanımlar elde etti. 21. yüzyıla geldiğimizde, böylesi sarp ve engelli yollardan şimdi geçememiş Türkiye üzere ülkelerde işverenlerin daha fazla kâr hırsı, devlet eliyle de organize edilmeye başladı. Bunun en yakın örneklerinden biri de MESEM’ler. Faal (çalışan) nüfusun dışında, çocuklar da meslek liselerinden çalışma hayatına ‘adaptasyon’ ismi altında kendilerini teminatsız iş alanlarında buldu. Güvencesizlik, sayısız ‘kaza ile mevt’i beraberinde getirir oldu. Ölenlerin isimleri, raporlardaki sayılarda yerini aldı. Bu gidişe dur diyecek rastgele bir tedbir ya da siyaset ise şimdi oluşturulmuş değil.
Görev ve yetkileri Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesiyle birlikte çıkarılan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi kapsamında belirlenen Mesleksel ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen MESEM uygulamasının maksadı, ‘çırak, kalfa ve usta yetiştirmek’ olarak ilan edildi. Buna nazaran sisteme dahil olan ve ortaokulu bitirmiş öğrenciler haftada dört gün pratik, bir gün de teorik eğitim verilerek yetiştirilecek. Yani dört gün personellik bir gün öğrencilik yapacak. Lakin bu dizi boyunca göreceğiniz üzere çocuk çalışanları mesaileri bu mühletlerle de sonlu kalmıyor. 9, 10 ve 11. sınıf öğrencilerine en az taban fiyatın yüzde 30’u, 12. sınıf öğrencilerine taban fiyatın en az yüzde 50’si ödeme ön görülürken gerçekte verilen fiyatlar ‘arada sırada cep harçlığı’ düzeyinde kalabiliyor. Ve elbette en acısı üst üste gelen vefat haberleriyle görülüyor ki, devlet eliyle personel yapılan bu çocukların MESEM’le biten hayatları, öldükleri gün yapılan kısa haberler dışında ülke gündemi bile olamıyor.
Belki onların öykülerinin bilinmesi bunu sağlayabilir. Ve tahminen hala hayatta olanlar için bir şeyler değişebilir.
Başlayalım…
Alperen Kocayavuz’un Çubuk’taki cenazesi. ‘İHMAL VAR’
Alperen Kocayavuz, Fatih Sultan Mehmet Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi’nin Mesleksel Eğitim Merkezi’nde eğitim görüyordu. Vefatından sadece birkaç ay evvel 15 yaşına girmişti. Ankara Çubuk’ta yaşayan Kocayavuz, geçen Temmuz ayında çalıştığı inşaatın altıncı katından asansör boşluğuna düşerek vefat etti. Alperen Kocayavuz’un ailesine ulaştık. Lakin, “Yaramızı kanatmak istemiyoruz” diyerek şu an için konuşmayı istemediler. Bu nedenle Alperen Kocayavuz’un öyküsünü vefatından sonra olayı araştıran eğitimcilerden dinleyebildik.
Babası Tamer Kocayavuz olayı birinci duyduğunda, MESEM’de ölen çocukların başına gelenlere dair en çok duyduğumuz sözle tanım etmiş durumu: İhmal!
Ailesinin acısı taze lakin öfkeleri de o denli: “Kâr hırsıyla almadıkları tedbirler yüzünden oğlumuz can verdi” diyorlar konuşabildiklerinde…
Alperen Kocayavuz’un uzun mesai yaptığı inşaat. ‘HER İŞE YOLLANIYORDU’
Ailesinin anlatımlarına nazaran Alperen’in, kimi günler sabah 06.00’da başlayan mesaisi, akşam 21.00’e kadar sürüyormuş. Öğretmenleri ise bu bahisteki şikayetleri geçiştirmiş. Ailesi onun ‘her işe yollandığından’ yakınmış lakin başka aileler üzere onların da asıl kaygısı ‘oğlumuz bir meslek öğrensin, eli iş tutsun’ olmuş. Bu yüzden MESEM kapsamında bir doğal gaz tesisatçısında çalışmasına müsaade vermişler. Fakat çalıştığı inşaatta Alperen her işe koşulmuş, düşüp öldüğü o karanlık asansör boşluğuna bile… Baba Tamer Kocayavuz’un bir başsağlığı ziyaretinde olayı anlatırken sorduğu şu soru ise cevapsız: “Doğal gaz tesisatı yapacak birinin asansör boşluğunda ne işi var?”
‘PARASINI VERMİYORLARDI’
Üstelik Alperen Kocayavuz, alması gereken azıcık fiyatı de alamıyormuş. Yalnızca orta ara haftalık verilmiş. Bazen o da verilmemiş. Ailenin anlatımına nazaran, devletin kendisi için patrona ödediği fiyat de kesilmiş yani. Bu yüzden Alperen kimi hafta sonları gelip ailesinden para ister olmuş. “Sen bütün hafta çalıştın paranı vermediler mi?” diye sorulduğunda da, “Ustanın elinde para yokmuş sonra verecek” diyormuş…
‘ASIL BİZ SİZE PARA VERELİM’
Alperen’in vefatından sonra yanında çalıştığı müteahhidin onu tanımadığı da sav edildi. Lakin bu olay nedeniyle gözaltına alınıp tutuklanan ve hala cezaevinde olan müteahhit, artık ailesine haber yolluyor, “Ne isterseniz vereyim” diyor…
Aile ise yansılı: “Asıl biz size ne istiyorsanız verelim, siz bize çocuğumuzu geri verin. Hiçbir tedbir alınmamış. Paranızı pulunuzu değil, çocuğumuzu geri istiyoruz.”
Alperen Kocayavuz, MESEM’de ölmese ‘meslek sahibi’ olacaktı…
YARIN: Arda Tonbul Galatasaray’lıydı lakin futbolcu değil ‘iş insanı’ olacaktı.