Bu yıl sonu siyaset faizinin yüzde 45’e, önümüzdeki yıl sonunda yüzde 25’e indirilebileceği kestirimini paylaşan İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, “Rahatlamanın 2026’da görüleceğini bekliyorum” dedi.
İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, “Enflasyon denetim altına alınıp fiyat istikrarı sağlandıktan sonra iktisadın istikrara ulaşacağını ve rahatlamanın lakin 2026 yılında görüleceğini bekliyorum” açıklaması yaptı.
Banka’nın 100. kuruluş yıl dönümü hasebiyle AA’ya değerlendirmelerde bulunan Ortan, yılın birinci 6 ayında önceliğin fiyat istikrarını sağlamak ve enflasyonu düşürmek olduğu için Türkiye’de çok önemli bir mali sıkılaşmaya gidildiğini, şu anda da sıkılaşma adımlarının sonuçlarının görüldüğünü belirtti.
Üretim, talep ve istihdamdaki azalmanın derinleşeceğini tabir eden Ortan, buradaki gerilimin itimat endekslerinde de kendini gösterdiğini, mevsimsellikten arındırılmış gerçek kesim itimat endeksinin 2020 yılından bu yana birinci sefer 100 eşik düzeyinin altına gerileyerek bozulan beklentilere işaret ettiğini, öteki itimat endekslerindeki (tüketici, hizmet dalı, perakende ticaret ve inşaat) bozulmanın da sürdüğünü söyledi.
“Bedelini ödeyeceğiz”
Şu andaki tablonun, “para siyasetinde sonuç alırken ve fiyat istikrarı sağlanırken aslında öteki tarafta ne ile karşılaşacaklarını, yapılanların ne değerine yapıldığını” gösterdiğini kaydeden Ortan, “Amacımız fiyat istikrarını sağlamaksa, enflasyonu düşürmekse bunun bedelini de ödeyeceğiz” dedi.
Bu yıl ekonomik büyümenin yüzde 3,5 civarında oluşmasını beklediğini, hasebiyle iktisadın soğuduğunu belirten Ortan, söyle devam etti:
“Aslında birebir sistem iktisat çok sıcakken de geçerliydi. Daha evvelki iktisat siyasetini düşünün; enflasyonist baskıların arttığı bir ortamda yüzde 8-10 civarındaki faiz oranları ile uzun vadeli yatırım kredileri verdik. Tüm şirketlerin para kazandığı bir periyot oldu. Ucuz bir biçimde ve döviz rezervimiz yokken bunu yaptığımızda da bir bedel ödeyeceğimizi bilmeliydik. Hem içeride tasarrufumuz kâfi değilken hem dışarıdan kaynağa muhtaçlığımız varken, faiz indirdiğimizde herkesin çılgınca parasını bedel kaybetmeyecek alanlara yatırma telaşına gireceğini, bunun da enflasyonu denetimden çıkaracağını biliyorduk. Artık de ‘enflasyonla uğraş edeceğiz, denetim altına alacağız’ dediğimizde büyümede, istihdamda, üretimde, ihracatta meseleler yaşayacağımızı bilmemiz gerekiyor. Maalesef hayatta gerçek ve kalıcı muvaffakiyet her vakit çok boyutlu optimizasyon sorunlarını çözebilmekle mümkün, tek taraflı maksimizasyonla ise fakat bedelini ödemek koşuluyla süreksiz muvaffakiyetler elde edebilirsiniz.”
“Rahatlamanın 2026’da görülmesini bekliyorum”
Enflasyon denetim altına alınıp fiyat istikrarı sağlandıktan sonra iktisadın istikrara ulaşacağını ve rahatlamanın fakat 2026 yılında görülmesini beklediğini söz eden Ortan, “Fiyat istikrarı sağlanırken ve bunun için bir bedel öderken kesinlikle meselelerimizi çok boyutlu ele almalı, üretime ve ihracata dayalı iktisat modeli yaklaşımımıza ziyan verecek aşırılıklardan kaçınmalıyız. Fakat bu biçimde tekrar olağana dönebiliriz. Umarım hem gerçek bölümü müdafaayı hem kredilerdeki kısıtlamaları kaldırmayı ve bankaların üzerindeki zarurî karşılık baskısını azaltmayı hem de Merkez Bankası rezervlerini cari açığı rahatlıkla finanse edebilecek noktaya getirmeyi, fiyat istikrarıyla birlikte eş vakitli sağlayabiliriz. Yüzde 5 oranında alışık olduğumuz yıllık ekonomik büyümeyi gerçekleştirirken de bir daha cari açık vermemek için kesinlikle uzun vadeli yapısal dönüşümlere, projelere ve önemli ıslahatlara muhtaçlığımız var, bu cins projeleri konuşmalıyız lakin o vakit istihdam kaybının önüne geçer, işsizlik oranını yüzde 10’un altında tutabiliriz. Bunun için de önümüzdeki 1,5 yılı nasıl yönetim edebileceğimize güzel bakmamız, 2026 yılından sonra neler yapacağımızı konuşmamız gerekiyor” değerlendirmesinde bulundu.
“Politika faizi 2025 sonuna kadar yüzde 25’e inebilir”
Hakan Ortan, sıkılaşmada şimdi kredilerin büyümesindeki sonun gevşemesini beklemediklerini, bankaların bu süreci yönetebileceğini belirterek, faiz indirim döngüsünün ne vakit başlayacağına dair şunları kaydetti:
“Ekim ayı Para Politikası Kurulu toplantısında Merkez Bankasının bir aksiyon almayacağını, yalnızca kelamlı ve yazılı yönlendirmeyle izleyen devirde faiz indirimlerine başlayabileceğinin sinyalini vereceğini sanıyorum. Yıllık enflasyonun ve enflasyon eğiliminin siyaset faizi düzeyinin altında kalıcı olarak şekilleneceğinin net olarak görülmesiyle birlikte kasım ayından itibaren 250 baz puan düzeyinde faiz indirimleri için fırsat oluşacağı ve bu yılın sonunda siyaset faizinin yüzde 45’e, önümüzdeki yılın sonunda da yüzde 25’e indirilebileceği kanaatindeyim. Bu, Türkiye’de enflasyonun denetim altına alınması, sistemin işleyişi ve gerçek bölüm üzerindeki yükün hafiflemesi üzere ögelerle birleştiğinde 2026 yılına umutla bakmamızı sağlar. Enflasyonun da 2025 sonunda yüzde 20 civarına düşebileceğini öngörüyoruz. Bu, bizim için pek çok istikrarın sağlanması açısından değerli. Bu seyahat, Orta Vadeli Program (OVP) ve maliye siyasetiyle destekleniyor. Türkiye’nin de sanırım bunu başarmaktan öteki dermanı yok.”
“Hanehalkı, aylık enflasyon yüzde 1’lere indiğinde inanç hisseder”
İş Bankası Genel Müdürü Aran, enflasyonda hanehalkının hissettiği enflasyon ile piyasa beklentileri ortasındaki makasa ait de hanehalkının, baz tesiri devreden çıkıp da aylık enflasyon yüzde 1’ler düzeyine indiğinde lakin itimat hissedeceğini, o nedenle hanehalkındaki beklentinin piyasa beklentilerine yakınsaması için aylık enflasyonun gerçek manada yüzde 1’li düzeylere, hatta yüzde 1’in altına inmesi gerektiğini söyledi.
Aran, okulların açılması, servis fiyatı artırımları, eğitim masrafları üzere nedenlerle eylül ayında bunun hissedilemeyeceğini lakin ekim ayından itibaren yakınsama olacağı fikrini lisana getirdi.
Ekonomiye dair 2024 beklentilerini de paylaşan Ortan, Türkiye’nin büyüme oranının yüzde 3,5, cari açığının 30 milyar dolar, işsizlik oranının yüzde 9-10 aralığında olmasını, TL’nin de yılı gerçek bazda pahalanma ile kapatmasını öngördüklerini belirtti.
“Krediyi, öyküsü olan nitelikli yatırımcılar kullanacak”
Hakan Ortan, kredi sınırlamaları içerisinde kredilerin yüklü olarak öyküsü olan nitelikli yatırımcılara gideceğini, kredi sıkışıklığının 2025 yılı boyunca devam edeceğini düşündüğünü söyledi.
Merkez Bankasının “kimse faiz indirimi beklemesin” telaffuzuyla temelinde bunu anlatmaya çalıştığını belirten Ortan, “Bu sıkılık devam edecek. Şu anda kredi ile ilgili ne yaşıyorsak bunu aslında 2025 yılı boyunca da yaşayacağız. Bugün 50 değerliyse o gün de 25 kıymetli olacak. Zira beşerler faiz indirim döngüsü başladığında ‘Bir sonraki ay faiz inecek. Ben niçin artık kullanayım?’ diyecek. O yüzden vakte karşı yarışan, bir an önce bir şey yapmak isteyen, öyküsü olan nitelikli yatırımcılar değişken faizli krediyi tercih edecekler. Vakitle da faiz maliyetleri azalacak, hem TL hem yabancı para (YP) faizlerin istikameti bundan sonra aşağı yanlışsız olacak. Bu nedenle sabit faizli krediye bu periyotta çok ilgi olmayacaktır” diye konuştu.
“Zorunlu karşılıklar bankaların üzerinde baskı oluşturuyor”
Sıkılaştırma adımlarından, düzenlemelerden bankacılık dalının en çok öz kaynak karlılığı ve net faiz marjı açısından etkilendiğinin altını çizen Ortan, karlılığı belirleyen net faiz marjının ve öz kaynak karlılığının bankacılığın en değerli rasyoları olduğunu vurguladı.
Parasal sıkılaşmanın bir kesimi olarak mecburî karşılık oranlarının artırıldığını, bankaların yüzde 50 faiz vererek topladığı mevduatın önemli bir kısmını krediye dönüştüremeden Merkez Bankasına düşük faizle zarurî karşılık olarak verdiğini belirten Ortan, bu durumun, net faiz marjını etkilemesinin doğal sonucu olarak bankaların karlılığı üzerinde bir baskı oluşturduğuna dikkati çekti.
Bankaların yılın birinci 6 ayında en çok bunun zorluğunu yaşadığını tabir eden Ortan, bunu telafi etmek mümkün olmadığı için de geçen yıla nazaran, bir evvelki çeyreğe kıyasla bankaların karlılıklarının da gerçek bölüme paralel olarak azaldığını söyledi.
“Buradaki trend, kasım ayından itibaren değişebilir ve bankacılık tekrar karlı hale gelebilir”
Buradaki trendin, fiyat istikrarının sağlandığı, enflasyonun düşme eğilimine girdiği, aylık enflasyonda da fiyatlama davranışının değiştiğinin görülmesiyle birlikte kasım ayından itibaren değişebileceğini ve bankacılığın tekrar karlı hale gelebileceğini belirten Ortan, “Zor bir periyodu geride bıraktığımızı ve artık bundan sonra bankacılıkta net faiz marjının güzelleşeceği periyoda gireceğimizi umut ediyorum.” dedi.
Aran, bankacılık kesiminde 30 Haziran 2024 prestijiyle donuk alacak sayısının 216,5 milyar TL düzeyine geldiğini, bunun 147,9 milyar lirasının ticari nitelikte, 68,8 milyar TL’sinin de ferdi nitelikte olduğunu, 68,8 milyar TL’lik kısmın 31,2 milyar TL’sinin ise kredi kartlarından geldiğini bildirdi. Ortan, dalda 30 Haziran prestijiyle sıkıntılı alacak oranının yüzde 1,54, ticari taraftaki oranın yüzde 1,37, kişisel taraftaki oranın yüzde 2,08, kredi kartlarında oranın da yüzde 2,04 olduğunu söyledi.
“Kredi kartlarında yeni bir düzenleme gereği kalmadı”
Kredi kartları tarafında çok net bir formda donuk ve problemli alacak oranlarının arttığını, kart sahibinin aslında para harcayamaz, yalnızca borç öder hale geldiğini belirten Ortan, “Sistemdeki kredi kartları ile harcama kapasitesi, aslında kart sahibi harcayamadığı için düşüyor. Kredi kartlarında bu yüzden artık yapılabilecek taksit meblağını da harcamayı da muhtemelen limitlerin dolu ve problemli olma hali belirleyecek. Hasebiyle bence kredi kartlarında yeni bir düzenleme gereği kalmadı. Zira sistem zati kendi kendini düzeltme noktasına geldi. O nedenle artık düzenleme noktasını geçtik diye düşünüyorum. Olan oldu ve sonuçlarını görmeye başladık.” halinde konuştu.
Aran, ferdî krediler tarafındaki bozulmanın bir müddet daha devam etmesini beklediklerini, ticari krediler tarafının ise daha denetimli gittiğini, orada yavaş olan artış ivmesinin 2025 yılında hızlanabileceğini söyledi.
“OVP’de endüstriciler açısından bir öyküye muhtaçlık var”
OVP’ye ait de yorumlarını aktaran Ortan, mevcut ekonomi politikalarının aslında çok yeni olduğunu, münasebetiyle majör bir değişiklik beklemediğini, OVP’ye uygun bir gidişat bulunduğunu aktardı. Ortan, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Bence OVP’de yapılabilecek olan şu; fiyat istikrarını sağladığımızda, enflasyonu denetim ettiğimizde, OVP maksatlarına ulaştığımızda nasıl bir Türk sanayicisi, nasıl bir ihracatçı, nasıl bir üretim ortamı görmek istiyoruz? Bu ortamda hangi kaynaklar nerelere yatırılmalı, ne yapılmalı? Bu bahiste güçlü bir kıssaya gereksinim var. Vardiya sayısını, emekçi sayısını azaltarak, 2026 sonrasındaki periyoda nasıl hazır olunması gerektiğini bilmeden bu süreci sağlıklı olarak yönetmek mümkün olmaz diye düşünüyorum. Bir yandan enflasyonla çaba ederken öbür yandan hangi yatırımları yapmaya devam etmeliyiz, verimliği arttırmak için neler yapmalıyız, bunların finansmanını çabaya ziyan vermeden nasıl sağlarız? Yapılacakların bir mali genişleme olarak algılanmamasını nasıl sağlarız? Bunun sistemleri ne olmalı? Bunların konuşulması gerekiyor. OVP’de bir şey güncellenecekse bu da gerçek bölümün ‘Tamam, biz 2025 sonuna kadar tabloyu anladık lakin 2026 sonrasında ha deyince tekrar rekabetçi olamayacağız. O ortada ne yapmamız gerekiyor?’ sorusunun ayrıntılıca yanıtlanması ve bankaların kredi kullandırabilecekleri alanların açılması bahisleridir.”
“Üreten kısımlara yönelik düzenekleri konuşmak gerekir”
Dijital dönüşüm, yeşil dönüşüm, verimlilik artışı ve toplam faktör verimliği başlıklarının bu noktada kritik olduğunu vurgulayan Ortan, yüksek faiz ortamında uygulanan önlemlerle çelişmeyen katma kıymet yaratacak yatırımları teşvik edici ve destekleyici siyasetlerin ortaya konulabileceğini; üreten, yatırım yapanlara yönelik uzun vadeli birtakım adımlar atılabileceğini söyledi.
İş Bankası Genel Müdürü Aran, şöyle devam etti:
“Bu üzere taahhütlerin ortaya konulması, mutabakat sağlanması halinde üreten kesim, iş dünyası bir şeyler yapılacağına dair inanç duyduğunda parayı kendisi koyar, yurt dışındaki parasını, kasada tuttuğu parasını yatırıma aktarabilir, harcayabilir. Münasebetiyle tam bir itimat ortamı yaratıldığında atıl durumdaki kaynaklar ülke iktisadına kazandırılabilir. Bu periyotta yapılabilecek en hoş şey inancı tesis etmek, gerçek bölümün yanında olunduğunu güçlü halde söz etmek… Bunun için de problemli periyotta izlenen siyasetlere ziyan vermeyecek şekilde uzun vadede üreten, yatırım yapan bölümlere yönelik Kredi Garanti Fonu (KGF) gibisi sistemleri konuşmak gerekir.”
“Enflasyon yüksekse enflasyon muhasebesi uygulanmasından daha doğal bir şey yok”
Enflasyon muhasebesine ait de Ortan, “Bence enflasyon muhasebesi uygulanmalı. Ortada enflasyon varsa ve yüksek bir orandaysa enflasyon muhasebesinin uygulanmasından daha doğal bir şey yok. Enflasyon muhasebesi uygulanmadığı durumda bilançolar aldatıcı olacak ve bozulmalar da geç fark edilecektir. Bu da şirketlere maalesef telafisi çok güç ziyanlar verebilir.” dedi.
Aran, Türkiye’nin gri listeden çıkmasının bilhassa ülkenin prestiji, bankacılık kesiminin prestiji, yurt dışında iş yapma kolaylığı açısından büyük bir kazanım olduğunu vurguladı.
Mood’y’s’in Türkiye’nin notunu iki kademe artırmasıyla ilgili de Ortan, bunun içeride yapılan işlerin doğruluğunu teyit etmesi açısından değerli olduğunu, dış finansmana daha kolay ve daha ucuz erişilmesine vesile olan her not artışı ve ülkenin risk düzeyindeki her düşüşün aslında iktisada para, kaynak olarak döndüğünü söyledi.